گز برخوار در اصفهان قرار دارد.

شهرتاریخی گزدردشت نسبتا مسطحی قرارگرفته که فاقد عوارض طبیعی می باشد این شهربه فاصله 18 کیلومتری شمال اصفهان (9 کیلومتری ازانتهای اصفهان ) وکناراتوبان جدیداصفهان – تهران واقع شده است ازنظرتقسیمات کشوری جزء شهرستان شاهین شهرومیمه ازاستان اصفهان می باشد طول شرقی شهرگزازنصف النهارگرینویچ 51 درجه و39 دقیقه و30 ثانیه وعرض شمالی آن ازخط استوا 32 درجه و38 دقیقه و30 ثانیه است ارتفاع این شهرنسبت به سطح دریا درحدود 1500 متروجمعیت آن حدود 20 هزارنفرمی باشد ازنظرآب وهوایی واقلیم شناسی جزء ناحیه نیمه بیابانی خفیف به شمار می رود اقتصاد این شهرازدیربازبرپایه زراعت ودامپروری بوده و وجودقنوات متعدددراین شهرحاکی ازسابقه طولانی حرفه کشاورزی می باشدازعمده محصولات آن میتوان به غلات ، چغندرقند ، پسته وبه ویژه خربزه اشاره نمود ازصنایع دستی ، قالیبافی بانوان وازصنایع کارگاهی می توان به کوره های آجرپزی اشاره نمودقدمت شهرگزبه پیش ازظهوراسلام می رسد بافت اصلی شهر، دژمانندبوده که به مرور زمان ازبین رفته وجزخرابه هایی ازآن باقی نمانده است درکتاب نزهه القلوب نوشته حمداله مستوفی آمده است «بهمن ابن اسفندیارهخامنشی (اردشیردرازدست ) دراین شهرآتشکده ای ساخت که باظهوراسلام به مسجدتبدیل گشت » ازاماکن تاریخی مذهبی این شهرمسجدجامع آن بوده که نمایه محراب آن متعلق به دوران سلجوقی است این بنادردرون صفویان تجدیدبناگردیده است ازدیگربناهای تاریخی این شهرکاروانسرای عباسی است که درمجاورت این شهرواقع گردیده است .

گزمهدعلماء ، عرفا، شعرا ، هنرمندان وهمچنین صنعتگران بنامی است که بعضا˝ شهرت جهانی دارندشهرگزدرحقیقت ازقدیمی ترین روستاهای ایرانی وازنقاط تمدن نشین آریایی درنواحی مرکزی ایران بوده وشاخص منحصربه فرد این دیارکهن زبان است که جزء اصیل ترین شاخه های زبان آریایی می باشد این شهربزرگترین وآبادترین سرزمین درشمال اصفهان درسده های قبل ازاسلام وقرون اولیه اسلامی بوده است .

جغرافیا ی گزبرخوار

منطقه برخوار با سابقه تاریخی طولانی وگویش محلی آن که بسیاربه پارسی باستان ودری ساسانی شبیه است ، در حاشیه شهرتاریخی و زیبای اصفهان واقع گردیده است به نظرمی‌رسد لغت برخوار که مشتق از دو کلمه «بر» به معنی انواع و« خوار» که از خواروبار و بنشن گرفته شده ، نشانگر موقعیت این سرزمین بعنوان محلی که درآن انواع کشت میوه و دانه های خوراکی انجام می‌گرفته ، می باشد این منطقه ازسی ودو پارچه آبادی تشکیل گردیده که قریه گز از بزرگترین وقدیمی‌ترین آبادیهای آن است.

برخوار با ارتفاع 1500 مترازسطح دریا ، در 18 کیلومتری شمال شرقی اصفهان ودر حاشیه کویرمرکزی ایران واقع شده است که ازشمال به شهرستان نطنز و بخش میمه ، از جنوب به شهراصفهان و منطقه ماربین ، ازغرب به شهرستان نجف آباد ومنطقه دهق وعربستان (عراق عجم ) وازشرق به شهرستان اردستان منتهی می شود.

این دشت نسبتا وسیع از32 درجه و38 دقیقه تا 32 درجه و12 دقیقه عرض شمالی ازخط استوا و از51 درجه و10 دقیقه تا 52 درجه و14 دقیقه طول شرقی از نصف النهارگرینویچ گسترش داشته که دراکثرکتب جغرافیایی دوره اسلامی ازآن به عنوان نخستین منزلگاه بین اصفهان ، کاشان ، قم و ری نام برده شده است دردهه‌های اخیر، توسط متخصصین ، راه‌ها وکاروانسراهای آن به تفصیل شرح داده شده که به احتمال قریب به یقین قریه و روستای گز در این دشت سرسبز وحاصلخیز از قدیمی‌ترین روستاهای این منطقه بوده است .

گویش وزبان محلی

گویش و زبان گزبرخوار فرس قدیم بصورت قسمتی اززبانهای چهارگانه پهلوی یا پهله ای (شهری ) ، ولایتی (روستایی ) ، بتری ( بریده وکوتاه ) ‌و دری که مربوط به بیان ودشت و دره و صحرا بوده است .

این گویش به تدریج ازقرن یازدهم هجری به بعد تحت تأثیرزبان خط فارسی قرارگرفته وتغییر یافته است ولی در حال حاضر، گویش مزبور یک گویش قدیمی و اصیل ایرانی محسوب می‌گردد و از نظر کتابت بدون خط و از الفبای فارسی و عربی و اعراب آنها استفاده می‌نموده و می‌کند و به علت تشابهاتی که در بعضی لغات وکلمات و واژه‌ها با گویش زبان آلمانی و بعضی نواحی اروپا و حتی یونان داشته است ، مورد تحقیق و بررسی متخصصین و فرهنگ شناسان آلمانی نظیر« ویلهلم ایسلر» قرارگرفته بطوری که نامبرده ، کتابی درباره گز و ساختارگویش آن به زبان آلمانی منتشر نموده است .

بناهای تاریخی شهر گز

مسجدجامع گز

مسجد جامع گز یک مسجد کوچک چهار ایوانی از دوره سلاجقه است ( قرن ششم ) که دردوره‌های بعد خرابیهایی به آن وارده آمده و دوباره تجدید ساختمان شده ، با این همه ، مقدار زیادی از مشخصات سلجوقی خود را حفظ کرده است ایوانهای شمالی ، جنوبی ، شرقی و غربی دراین مسجد ، دو به دو قرینه هم هستند و صحن آن به شکل مربع و طول و عرض آن در حدود 12 مترمی باشد آثار قابل ملاحظه سلجوقی این مسجد در ایوان غربی آنست و دو راهروی فعلی مسجد درطرفین این ایوان قرار دارند در هر یک از اضلاع شمالی و جنوبی ، ایوانی در مدخل به ارتفاع تقریبی دومترونیم قراردارد.

یکی ازنمونه های جالب کاروانسراهای دوره شاه عباس اول که در سر راه اصفهان به شمال ساخته شده ، کاروانسرای گز است طول این کاروانسرای تاریخی در قسمت خارج آن ازمشرق به مغرب 96 متر و عرض آن از شمال به جنوب 83 مترودرداخل کاروانسرا طول صحن آن ازمشرق به مغرب پنجاه متروعرض آن ازشمال به جنوب 40 متراست در چهارگوشه کاروانسرا چهار برج دیگری بنا شده که منظره آن ازدور هم نمایان است و برای دیده بانی به‌کار می‌رفته است ارتفاع سردر باشکوه کاروانسرای گز یازده متر است و نمای خارجی آن شامل ایوانهای فوقانی و تحتانی با جرزها وپشت بغل‌های کاشیکاری ازنوع معقلی می‌باشد قسمت فوقانی سر در ورودی کاروانسرا نیز تزئینات جالبی ازنوع کاشیکاری معقلی دارد

مسجد آقا محمود گز

یکی از آثار آجری و قدیمی گز، مسجد مستطیلی شکل وکوچک آقای محمود به عرض تقریبی 10 متروطول 12 متربوده که درمحل مدخل ورودی بازارقدیمی تخریب شده گز بنا گردیده و به نظرمی‌رسد آن هم ازآثارمعماری اواخرحکومت صفویه باشد که توسط شخصی به نام آقا محمود بناشده است .

بقعه متبرکه امامزاده شاه نعمت اله وقبرستان سادات گز یکی ازقدیمی ترین ومعتبرترین ومستندترین بناهای تاریخی دوران صفویه ومقابر متبرکه گز و منطقه برخوار است که بیش از 500 سال قدمت دارد و از سالهای ربع اول قرن دهم هجری (بعدازسالهای 917 هجری قمری) از زمان شاه اسماعیل صفوی برجای مانده است .

بنیاد فرهنگی وفرهنگسرای ادیب برومند

بنای قدیمی ساخته شده در عهد قاجار توسط مرحوم حاج محمد علیخان حاج کلانتر فرزند مرحوم علی اکبر بیگ والی منطقه از عهد فتحعلی شاه قاجار با قدمت حدود 120 سال و به مساحت 3000 متر مربع می‌باشد که در اختیار مرحوم حیدر علی خان برومند بوده است.این بنا توسط آقای عبدالعلی (ادیب)برومند خریداری و با همّت شهرداری گز تعمیر و تکمیل گردید و اکنون به عنوان بنیاد فرهنگی وفرهنگسرای ادیب برومند در اختیار شهروندان می‌باشد.در این فرهنگسرا یک کتابخانه که آقای ادیب برومند با اهداء 3000 جلد کتاب آن را ایجاد نموده‌اند و همچنین موزه مردم شناسی که توسط آقای مجید فروتن از شهروندان شهر گز تاسیس گردیده است وجود دارد.

دیگر آثار:

باروی قدیمی شهر، منازل قدیمی امینیان و سلیمان آقا ،باغ سالار ، مقابر باستانی و...

مشاهیرشهرگز

آیت اله حاج محمدحسن شیروانی جزی

فرزند حاج محمدابراهیم شیروانی جزی ، عالم ، فاضل ،معمر، مؤلف کتاب «فقهیه » ومدرس مدرسه صدر بازار اصفهان بوده که درشب دوشنبه 26 رمضان المبارک سال 1326 دردوران سلطنت قاجاریه وفات ودر تکیه فاضل هندی درتخت فولاد مدفون گردیده است که درنظر بوده به نجف اشرف منتقل گردد، از آثار دیگر «مجمع الرسایل » است که در هنگام سفر به سامرا در سال 1306 به تایید مجدد میرزا محمدحسن شیرازی رسیده و در سال 1310 چاپ شده وبعد از وفات او با حواشی بعضی ازشاگردان او نظیر آیت اله محمدتقی شیرازی وملامحمد کاظم خراسانی مجددا چاپ شده است  وی ازشاگردان شیخ مرتضی انصاری ودیگران بوده است

آیت اله حاج شیخ عبدالکریم گزی

فرزند ملامهدی بن حاج محمد باقربن ملاعلی ، ازاجله علماء وفقهاء ومدرسین وازمجتهدین بزرگ و مراجع اصفهان بوده که درسال 1260 متولد گردیده است وی به ذی الحجه الحرام 1339 فوت شده ودرتخت فولاد اصفهان ، تکیه کازرونی مدفون است

دراصفهان درخدت میرمحمد صادق کتابفروش ومیرزا محمد حسن نجفی وسپس درنجف درمحضرحاج سیدحسین ترک و حاج میرزا حسین خلیلی و درکربلا نیزدرمحضرشیخ علی نقی البرغانی الحایری تحصیل علم نموده است. پس ازمراجعت درمدرسه نیماورد ساکن گردیده وبه اتفاق مرحوم سید محمدباقردرچه ای درسیدمهدی درچه ای به تدریس اشتغال داشته است

دراثرحسن سلیقه واخلاق پسندیده وصفات حمیده دربین امثال واقرآن خویش ممتازونظرخاص وعام را به خود جلب و مورد توجه قاطبه طبقات گردیده و ریاست وشهرتی زاید الوصف به هم رسانیده بود .

وی تقریبا مدت 10سال آخرعمرمرجع تمام مرافعات وحکومت شرعیه اصفهان وتوابع بوده وچون محضر او ازکلیه پیرایه ها عاری ومبرا بوده است ، خود شخصا به امور رسیدگی می‌فرمود وملاحظه هیچ کدام از دوطرف دعوا را نمی نموده و از رشوه و ارتشاء بغایت دور و دعوت هر فقیری را ازمحلات بعیده بدون تحمیل ناراحتی اجابت می‌فرموده ، محبوب القلوب عموم واقع شده است 0 عالمی خوش بیان واصولا مجلس درس و مباحثه و مجالس خصوصی اومشحون از لطایف وفرایض بوده است

درویش عباس گزی

متخلص به جزی ، ازشعرای دوره قاجاریه است که درسال 1264 هجری قمری در گزبرخوار متولد شد درویش پس از رسیدن به سن هفت سالگی درموطن خود به مکتب خانه رفته و نزد عالمی به نام ملا عبداله مدتی را به کسب علم ودانش پرداخته ولی به علت ناملایمات زندگی و مشکلات و قحط سالی وگرانی ، مکتب خانه را رها کرده وهمراه پدر به کار مقنی‌گری پرداخته است  خود درشرح زندگی خودگفته فرزند علی اولیک و ماندگار نامی بوده است  درویش ازسن 13 ، 14 سالگی به سرودن شعر پرداخت و از همان هنگام به عنوان شاعری که به زبان محلی شعرمی‌سروده شناخته شد0 باگذشت زمان و بامراودت و معاشرتی که با دروایش داشت ، باعث شد او به خانقاه آنان راه پیدا نموده وکم‌کم به سلک آنان درآید و به سیروسفر بپردازد درویش در یکی ازسفرهای خود به شیراز ، تعدادی قرآن با تفسیر و ترجمه صفی علیشاه به سوغات آورد و به دوستانش  هدیه کرد0 او درپایان یک سفر طولانی به زادگاه خود گزبرخوار بازگشت ومراد و مرشد گروهی شد که محل گردهمایی آنان مقبره امامزاده شاه نعمت اله بود

درویش درسال 1323 هجری قمری در سن 59 سالگی دارفانی را وداع گفت و در زاویه شرقی مقبره امامزاده شاه نعمت اله درگزبرخوار به خاک سپرده شد درسال 1366 هجری شمسی برای دومین بارسنگ قبری توسط نوادگان او تهیه وبرروی قبر وی در امامزاده شاه نعمت اله نصب گردیده است

درویش اشعار خود را تحت عنوان ارشاد الولد درمضامین : عرفانی ، موعظه ، وصف طبیعت ، مدح ائمه اطهارومولای متقیان وهدایت فرزندان خویش و به شکل مسمط ، ترکیب بند ، بحرطویل و هزلیات سروده و به استقبال شعرایی همچون حافظ ، سعدی ، مولوی ، سنایی ، خسرو قبادیانی ، ونظامی گنجوی رفته است 0 دیوان اشعار او مشتمل برحدود ده هزاربیت می باشد .

عبدالعلی خان ادیب برومند 

ازدیگررجال برجسته وناآورگزبرخواراستاد ، دانشمند، ادیب ، نویسنده وشاعر بزرگوار وگرامی جناب آقای عبدالعلی خان ادیب برومند فرزند مرحوم مصطفی قلی‌خان (متولد 1272 ومتوفی به 1353 هجری شمسی ) درگز ونواده مرحوم محمدحسین خان ونبیره مرحوم سرتیپ محمدرضا خان معروف به سرتیپ گزی و از طرف مادر فرزند رباب سلطان غفاردخت ، دخترمرحوم عبدالغفارخان گزی معروف به حاج نایب ، (متولد سال 1283 ومتوفی 1361 هجری شمسی درسن 78 سالگی ومدفون درمقبره خانوادگی واقع درتخت فولاد ، تکیه امام جمعه ) می باشد

ایشان درسال 1300 یا 1303 هجری شمسی درخانواده متعین ومرفه به دنیا آمد و با طی دوران کودگی و طفولیت با توصیه و هدایت پدر و مادر توانای خویش تحصیلات ابتدایی و خواندن و نوشتن را در گز و نزد معلم سرخانه ای به نام ملا قنبرآموخته و سپس در و دبستان انوری گزبرخوار به مدیریت روانشاد محمد انواری و سپس از سال‌های 1310 هجری شمسی دراصفهان درمدرسه قدسیه به مدیریت میرزا عبدالحسین قدسی معروف به خوشنویس قدسی و سپس درمدرسه فرهنگ به مدیریت مرحوم مجید امیراحمدی از پیشکسوتان فرهنگ آن زمان مشغول و پس ازپایان تحصیلات سوم متوسطه به دبیرستان صارمیه به مدیریت شادروان منصورمنصوری ومرحوم عجمی در رشته ادبی به تحصیل خویش ادامه داده ودر آموزش زبان فرانسه به علت اطلاع و علاقه پدرشان سعی بلیغ و وافر داشته و درطی سالهای آخر دبیرستان وششم ادبی درحدود سالهای 1320 وجنگ بین الملل دوم با همت و علاقه خویش از اشعار استادان پیشین ، فردوسی ، سعدی ، مولوی ومشتاق اصفهانی بهره برده و از آثار معاصران زمان خویش نظیر ادیب الممالک فراهانی ، ملک‌الشعرای بهار، ایرج میرزا ، عارف قزوینی ، فرخی یزدی ومیرزاده عشقی که مورد علاقه ایشان بوده ، استفاده و در سال 1321 هجری شمسی با پذیرفته شدن درکنکور دانشکده حقوق تهران درسال 1324 موفق به گرفتن پروانه لیسانس دررشته قضایی گردیده وضمن ادامه مطالعات ادبی زبان فرانسه به سرودن اشعارمیهنی وانتقادی وسیاسی در روزنامه های اصفهان وتهران اقدام و با ادامه درشغل آزاد وکالت دادگستری با احتراز ازمشاغل دولتی و به فعالیت سیاسی و ادبی خویش ادامه می دهد.

دیگر مشاهیر:

امامزاده شاه نعمت اله(قاضی القضات در عهد صفویه) ،ملا محمد تقی جزی (از علمائ و مقدسین) ،ملا محمد باقر ابوالفقراء(شاعر و ادیب)، میرزین الدین جزی معروف به شیخ جنتی(شاعر وادیب)،مرحوم حسین قدیری(استاد آواز)و...

این راهنمای مسافرت به شهر گز برخوار است. وضعیت طرح کلی را دارد ، و به محتوای بیشتری نیاز دارد. الگویی دارد، ولی اطلاعات کافی در آن موجود نیست. لطفاً به جلو حرکت کنید و به رشد آن کمک کنید!

Amin.jm63 (بحث) ‏۲۳ مهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۱:۵۷ (UTC)